Psy pierwotne i udomowione wilki. Jakie są rasy psów pierwotnych?

Żywe skamieliny. Niezwykłe istoty. Psy pierwotne, jakich nie znacie.

Nikt nie kwestionuje faktu, że najstarszym zwierzęciem, udomowionym przez człowieka jest pies domowy (Canis familiaris L.). Wciąż nie jest jasnym jego rzeczywiste pochodzenie, a czas i miejsce domestykacji stanowią temat nieustającej, zażartej dyskusji. Odnosząc się do obserwowanych przez dziesiątki lat podobieństw, jak również poddając analizie zdolność ówczesnego krzyżowania się gatunków w określonych regionach świata, naukowcy wyszczególniają trzech prawdopodobnych przodków psa domowego – wilka, szakala i kojota. Jak dotąd, największą zgodność genetyczną, morfologiczną i behawioralną stwierdzono pomiędzy psem, a wilkiem.

Dostępny przegląd literatury naukowej pozwala dość jednoznacznie stwierdzić, że dawnego przodka dobrze znanego nam psa domowego wspomnianym procesom socjalizacyjnym poddali ludzie zajmujący się na co dzień łowiectwem i zbieractwem, wykorzystując go jako stróża tymczasowo tworzonych osad, towarzysza polowań oraz siłę transportową w przenoszeniu dobytku. Budowana w ten sposób relacja międzygatunkowa okazała się trwalsza niż jakakolwiek inna.

Pies pierwotny, czyli taki jak przed wiekami

Towarzysząc człowiekowi przez tysiące lat, pies domowy podlegał licznym zmianom terytorialnym, środowiskowym, a tym samym osobniczym – morfologicznym i behawioralnym, stając się z biegiem czasu niezwykłym przykładem zmienności gatunkowej. Zdolność adaptacyjna do zmienności środowiskowej, ekstremalnych warunków atmosferycznych, nowych form interakcji socjalnych, funkcji użytkowych, a nawet zachodzących samoistnie zmian metodyki żywienia sprawiła, że wiele współczesnych ras psów w niczym nie przypomina swoich dzikich przodków, kimkolwiek w rzeczywistości byli.

Duża plastyczność i wspomniane zdolności adaptacyjne sprawiły, że ludzie zapomnieli częściowo o specyficznych gatunkowo potrzebach swych czworonożnych towarzyszy, ograniczając w ten sposób ich rozwój behawioralny. Mimo silnej presji socjalizacyjnej, nadal jednak istnieją rasy o silnie zakorzenionych cechach pierwotnych, odróżniających je od innych, udomowionych przedstawicieli psów domowych.

Rasy, które przeżyły wszystko

Określenie psy pierwotne (niekiedy też błędne - prymitywne), bo o nich mowa, stosowane jest obecnie w odniesieniu do 14 wyszczególnionych oficjalnie ras, których materiał genetyczny w najmniejszym stopniu różni się od genotypu wilka. W wybranych przypadkach, mimo zmian wynikających z długotrwałej domestykacji, zgodność dostrzegalna jest również na poziomie morfologicznym i behawioralnym. Listę wspomnianych 14 ras stworzono na podstawie badań, przeprowadzonych z wykorzystaniem markerów molekularnych, z początku XXI wieku. Wydaje się jednak mało prawdopodobnym, by wyniki te dawały rzeczywisty obraz – spośród uznanych oficjalnie ponad 350 a poznanych blisko 500 ras psów, różniących się pod licznymi względami, do analizy genetycznej wykorzystano grupę kontrolną, liczącą zaledwie 85 z nich. Inną wątpliwość budzi nieuwzględnienie takich przedstawicieli bliskości genetycznej, jak współczesny wilczak czechosłowacki, Saarlooswolfhond, tym bardziej zaś istniejący od ponad 7000 lat norweski Elkhund. Tak czy inaczej, oficjalna lista obejmuje 14 bezsprzecznie wyjątkowych ras, wywodzących się z różnych części świata, które przetrwały czasy niezgody, konflikty zbrojne, epidemie, głód i wszelkie inne plagi i dziś tak, jak i przed wiekami, darzone są wielką estymą.

Basenji

Wywodząca się ze środkowej Afryki rasa, w Europie spopularyzowała się w okresie ery faraonów. Skądinąd zaskakującą, choć powszechnie znaną cechą Basenji jest brak umiejętności szczekania. Wydawane dźwięki przypominają raczej wycie, choć potrafią być głośne i donośne. Z myślą o utrzymaniu tej rasy stworzono projekt African Stock Projekt, zakładający sprowadzenie z terenów pierwotnych na zachód jej kolejnych, nowych przedstawicieli, w celu zwiększenia puli genowej. Basenji to psy polujące, tropiące i łowne, wykazujące silną skłonność do niezależności, nieufne wobec obcych. Pierwotne, choć często błędnie określane mianem prymitywnych.

Chart afgański

Jak wskazuje nazwa, rasa ta wywodzi się z terenów Afganistanu, gdzie hodowane były już kilka tysięcy lat temu przez nomadów. Znaczne różnice środowiskowe sprawiły, że swoją arystokratyczną postawą i szczególnym wyglądem charty afgańskie odbiegają od swoich środkowoazjatyckich przodków. AKC uznało je za oficjalną rasę w 1926 roku. Psy stróżujące, tropiące, pasterskie. Niesamowicie szybkie i zwinne predysponują do sportów. Wyglądem zewnętrznym daleko im do wilka, jednak cechuje je zachowawczy dystans do człowieka – słabo rozwinięty instynkt socjalny to ich największe dziedzictwo.

Chart perski (saluki)

To oficjalnie jedna z najstarszych udomowionych ras. Dowodzą temu wykopaliska ludzkich osad z czasów Sumerów, datowane na blisko 6500 lat p.n.e. Wizerunek psa w typie saluki powtarza się na płaskorzeźbach i zachowanych malowidłach z tamtego okresu. Wywodzące się z obszaru Arabii, Persji i oczywiście Egiptu charty perskie od dawien dawna cieszą się szacunkiem i uznaniem wśród ludzi. Odporne na ekstremalne warunki atmosferyczne, szybkie, zwinne i wytrzymałe, służyły swoim współtowarzyszom podczas wielogodzinnych polowań. Zamiłowanie do gonitwy pozostało im do dziś, dlatego lepiej trzymać je na terenie zamkniętym, z dala od kotów i zajęcy. Przyjacielskie, ufne, nie nadają się do obrony terytorium. Do osobniczych cech rasowych zalicza się tendencje do nieśmiałości lub nadpobudliwości. Wspomniane skrajne reakcje należy przepracowywać podczas treningów posłuszeństwa i wczesnej socjalizacji.

Chow Chow

Choć pierwsze wzmianki na grafikach pochodzą sprzed ok. 150 lat p.n.e., najpewniej rasa ta jest znacznie starsza. Po raz pierwszy sprowadzone do Anglii w 1880 roku, uznane oficjalnie przez AKC w 1903. Wykorzystywane jako psy myśliwskie, tropiące, polujące, pasterskie i pociągowe. Cechy ich budowy ewidentnie nawiązują do typu arktycznego. Pewne siebie, niezależne, wręcz samowolne. Mogą wykazywać agresję w stosunku do psów i innych zwierząt domowych. Nieufne w stosunku do obcych. Wykazują większą od innych ras skłonność do głośnego szczekania.

Akita Inu

Pierwsze oficjalne wzmianki o tej orientalnej rasie pochodzą z XVII wieku i dotyczyły wprowadzenia programu hodowlanego psów myśliwskich w prefekturze Akita na terenie jednej z wysp północnej Japonii. Bardzo stara rasa w typie dużego szpica: jej przodkowie przybyli na tereny Japonii wraz z migrującymi syberyjskimi nomadami. W pierwszej połowie XX wieku uznane zostały za dziedzictwo kulturowe Japonii. Wytrzymałe, odporne na skrajne warunki środowiskowe, zwinne i pracowite. Posiadają rozwinięte zdolności adaptacyjne oraz instynkt psa stróżującego. Szczekają jedynie wtedy, gdy zbliżające się niebezpieczeństwo uznają za pewne. Ich cechą osobniczą są agresywne reakcje w stosunku do innych psów, a niekiedy i członków rodziny, dlatego wymagają świadomego prowadzenia.

Samojed

Dawni przodkowie przedstawicieli tej rasy przemieszczali się wraz z plemionami wędrującymi z Iranu, przez tereny Mongolii aż po wysoką Syberię. Współpracując z człowiekiem przy wypasie i stróżowaniu zyskały powszechny szacunek. Do Anglii trafiły po koniec XIX wieku. W rejestrze ras AKC od 1906 roku. Lojalne, ciekawskie, wymagają wczesnego treningu posłuszeństwa i dużego pobudzenia psychoruchowego. Wzbogacenie behawioralne to podstawa prowadzenia tej skądinąd zjawiskowej rasy pierwotnej.

Husky Syberyjski

Syberyjskie Husky stworzone zostały z przeznaczeniem do pracy przy zaprzęgach. Sprowadzone z dalekiej Syberii na Alaskę, od początku XX wieku niezmiennie biorą udział w wyścigach psich zaprzęgów. AKC oficjalnie zarejestrowało tę rasę w 1930 roku. Wytrzymałe, o dużej tolerancji na chłód, pracowały w ekipach ratunkowych i poszukiwawczych podczas wojny. Czujne, wciąż dość niezależne, a jednocześnie przyjacielskie. Nie mają skłonności do szczekania, choć w stadzie potrafią wyć. Jako rasa, potrzebują bardzo bliskiego kontaktu z człowiekiem.

Alaskan Malamute

To prastara rasa arktycznych psów zaprzęgowych, pochodząca z Alaski. Ich nazwa pochodzi od plemienia, które jako pierwsze je hodowało – Mahlemiut (Inuici). Blisko spokrewnione z Samojedami i Husky. Zarejestrowane przez AKC w 1935 roku. W obrębie rasy wyróżnia się dwa główne typy: M’Loot i Kotzebue. Uparte, bardzo aktywne, wymagają stałej stymulacji psychoruchowej. Rzadko szczekają, dużo częściej wyją. Posiadają wyjątkową, nawet jak na nie, zdolność adaptacji do zmiennych warunków środowiskowych.

Terier Tybetański

Darowywane w prezencie, nigdy nie sprzedawane. Stanowiły swoisty amulet szczęścia, ciesząc się powszechnym szacunkiem. Przez lata, na terenach Tybetu uważano je za święte psy i zabraniano krzyżowania z innymi rasami. Do USA trafiły w późnych latach 50. XX wieku. Zarejestrowane przez AKC jako oficjalna rasa w latach 70. Teriery tybetańskie, wbrew nadanej im nazwie, nie należą w rzeczywistości do grupy terierów, choć cechuje je podobna budowa i rozmiary. Duże zdolności adaptacyjne sprawiają, że psy te doskonale czują się zarówno na dużym terenie wokół domu, jak i w mieszkaniach. Inteligentne, nieufne wobec obcych, lojalne i przyjazne, stoją zawsze przy boku właściciela.

Shiba (jap. Shibainu)

Powstała około 5 tys. lat temu rasa pierwotna, pochodzi z górzystych, surowych terenów Japonii. To najmniejsza z tamtejszych ras, co też odzwierciedlono w nazwie. W latach 40. XX wieku liczebność tych psów drastycznie spadła, jednak pozostałe 3 linie posłużyły do odbudowy rasy. Oficjalnie zarejestrowana przez AKC w 1992 roku. Dawniej polujące na drobną zwierzynę, ciche i zwinne, obecnie uznawane są przede wszystkim za psy towarzyskie. Dominująca osobowość sprawia, że przewodzą w domowym stadzie. Nie tolerują uwiązania, stąd trudności w prowadzeniu na smyczy.

Wśród psów pierwotnych znajdziemy jeszcze dostojne Pekińczyki, uparte i niezależne Shih Tzu oraz uważane za symbol szczęścia Lhasa Apso, o szczególnych skłonnościach alarmowych, o które byśmy ich nie podejrzewali.

Wszystkie wymienione powyżej rasy, dzięki silnie zakorzenionym naturalnym instynktom, pierwotnym cechom behawioralnym, jak i fizycznym, przetrwały bez ingerencji człowieka trudne tysiąclecia, rok po roku i krok po kroku przystosowując się do współczesnego życia u boku kochających właścicieli.